Pek çok çocuk daha hayatının ilk yıllarında utangaç ya da çekingen diye etiketleniyor. Okula uyumda yaşanan sorunlar, yeni bir ortama girdiğinde konuşmadan bir kenarda oturması gibi durumlar da buna eklenince bu etiketlere "sosyal fobi” de ekleniyor. Peki, nedir sosyal fobi? Ne zaman başlar, belirtileri nasıl fark edilir ve tedavisi var mı? Gelin, hem bu soruların üzerinden geçip cevapları bulmaya çalışalım hem kendimizi hem de çocuklarımızı gözlemleyelim.
Sosyal fobi, kişi yeni bir ortama girdiğinde aşırı terleme, kızarma, titreme gibi fiziksel belirtilerle de kendini gösteren bir tür kaygı bozukluğu. Temeli ise çocukluk çağında atılıyor. Öyle ki ilk belirtileri okul öncesi dönemde görülüyor. Uzmanlar sosyal fobinin görülme oranı üzerine bilgi verirken "Diyelim ki 100 çocuğu, hiç bilmedikleri bir alana koyduk. Bu çocukların yüzde 70’i rahatlıkla ortama uyum sağlar, yüzde 15’i bu ortama liderlik edecek durumda olur, geriye kalan yüzde 15’i ise çekingen davranıyor hatta annesinden ayrılmak istemiyor” örnekleminden hareket ediyor.
Buna göre okula başlama ile ilgili sıkıntılar yaşayan çocuklar da sosyal fobi açısından değerlendirilmesi gereken grupta yer alıyor. Gittiği ortamlarda hiç rahat etmeyen sürekli eve dönmek isteyen, anne babadan ayrılamayan çocuklara da özellikle dikkat edilmesi gerekiyor.
SOSYAL FOBİ OKULDA KOLAYCA FARK EDİLEBİLİYOR
Kendine güvensizlik, girdiği ortamlarda iletişim kurmasına yardımcı olan sosyal becerilerde eksiklik, kendini yetersiz görme, bu nedenle de yeni ilişki kuramama ve var olanı sürdürememe gibi belirtiler de sosyal fobiye işaret ediyor. Utangaç, sessiz, içe dönük ya da mesafeli olarak görülen bu çocuklar arkadaş edinmek isterken endişeleri nedeniyle istedikleri birçok davranışı gösteremiyor. Sosyal fobinin okulda fark edilmesi daha kolay olabiliyor. Derste kendini gösteremeyen, utangaç, soru sorulmadıkça söz almayan ve konuşmayan, cevap vermekte zorlanan, göz teması kurmaktan kaçınan ve bilgisini tam olarak ortaya koyamayan çocuklara öğretmenlerin farklı bir yaklaşım göstergemi gerekiyor. Bu çocuklar derste konuşurken titreme, terleme gibi sorunlar da yaşıyor. Günlük hayatta da yaşadıkları diğer belirtiler aşırı terleme, nefes almada güçlük, karın ağrısı, mide bulantısı, baş dönmesi ve bulanık görme, acil tuvalet ihtiyacı olabiliyor.
Nedeni Mükemmeliyetçi Anne Baba mı?
Sosyal fobinin tek bir nedeni bulunmuyor. Genetik faktörlerin yanı sıra "çocuğun son derece kısıtlayıcı bir ortamda büyümesi, anne babanın koruyucu, aşırı mükemmeliyetçi, çocuğunun ihtiyaçlarını kendisinin karşılamasına izin vermeyen yapıda olması” da nedenler arasında sayılıyor. Ayrıca nörologlar da beynin amigdala bölümünün aşırı aktif olmasının fobi oluşmasını tetiklediğini de belirtiyor. Amigdala, korku duyumuzu kontrol ediyor. Bir başka neden olarak da beyindeki kimyasal ve elektriksel bozukluklar gösteriliyor. Sosyal fobisi olan kişilerde mutluluk hormonu olarak bilinen serotoninin hormonunun normalden daha az olduğu belirtiliyor.
Sosyal Fobiyi Önlemek de Tedavi Etmek de Mümkün
Sosyal fobinin önlenmesi için çocukların özellikle ev ortamında oldukları gibi kabul edilmesi, kişiliklerinin sürekli eleştirilmesi ya da etiketlenmesi yerine başarılı oldukları alanlarda cesaretlendirilmeleri, davranışlarına olumlu geri bildirim verilmesi, yaşadıkları zorlukların üstesinden gelecek güce sahip olduklarına inandırılmaları önem taşıyor. Okulda ise öğretmenin bu yönde bilgili olması, sınıftaki diğer çocukları sosyal fobik öğrenciyle arkadaş olmaları konusunda hassas bir şekilde yönlendirmesi atılabilecek adımlar arasında. Bu arada okullardaki psikolojik danışmanlık ve rehberlik servisinden de yardım istenebilir. Sosyal fobi başarıyla tedavi edilebilen psikiyatrik rahatsızlıklardan biri. Özellikle bilişsel-davranışçı psikoterapinin faydalı olduğu belirtiliyor. Psikoterapide kişinin kendisiyle ilgili olumsuz düşüncelerini tanıyarak değiştirmesi amaçlanıyor. Sosyal durumlarda kendine güvenmesi için de çeşitli beceriler geliştirmesine yardımcı olunuyor.